Là vùng đất phát tích cội nguồn dân tộc Việt, Phú Thọ hiện còn bảo tồn nhiều di sản văn hóa có giá trị. Toàn tỉnh có 161 di tích khảo cổ học thuộc các giai đoạn văn hóa từ thời kỳ đồ đá cũ (văn hóa Sơn Vi) tới thời kỳ đồng thau sắt sớm, tương ứng với sự ra đời của nhà nước Văn Lang: Văn hóa Phùng Nguyên, văn hóa Đồng Đậu, văn hóa Gò Mun, văn hóa Đông Sơn, phản ánh sự tồn tại và phát triển liên tục của dân tộc Việt từ buổi bình minh dựng nước. Các di sản văn hóa vật thể và phi vật thể với những giá trị đặc trưng của nền văn minh lúa nước còn lưu giữ được đã khẳng định Phú Thọ là vùng đất văn hiến, nơi hội tụ văn hóa tâm linh, cội nguồn của dân tộc Việt Nam.
|
Nghi lễ rước Lúa thần ở Tứ Xã (huyện Lâm Thao). Ảnh: CAO KHÔI |
Cùng với 1.372 di tích lịch sử văn hóa (trong đó có Di tích Quốc gia đặc biệt Khu Di tích lịch sử Đền Hùng; 73 di tích Quốc gia và 226 di tích cấp tỉnh), Phú Thọ còn có những di sản văn hóa phi vật thể đặc sắc như tín ngưỡng, lễ hội, diễn xướng dân gian văn học dân gian mỹ thuật, nghề thủ công truyền thống, y học dân gian, ẩm thực... đậm đà sắc thái dân tộc. Trong đó, hệ thống lễ hội dân gian là giá trị văn hóa truyền thống tiêu biểu, chiếm vị trí hết sức quan trọng trong đời sống văn hóa tinh thần của nhân dân từ nhiều đời nay với 260 lễ hội các loại, trong đó có 223 lễ hội dân gian; 92 lễ hội được bảo tồn, lưu giữ tại các địa phương; 43 lễ hội được tổ chức thường xuyên hàng năm và trở thành văn hóa đặc trưng của vùng Đất Tổ. Nhiều lễ hội đã trở thành biểu tượng văn hóa tâm linh, độc đáo của dân tộc Việt như Lễ hội Đền Hùng, Lễ hội Đền Mẫu Âu Cơ, Hội Trò Trám Tứ Xã, Hội Phết Hiền quan, Hội Bơi chải Bạch Hạc, Hội Xoan Kim Đức- Phượng Lâu, Hội rước voi Đào Xá, Hội giã bánh giầy Mộ Chu Hạ, Hội nấu cơm thi Gia Dụ… Cùng với các lễ hội là những diễn xướng, trò chơi dân gian phong phú, đặc sắc phản ánh sinh hoạt văn hóa từ thời đại Hùng Vương. Trong đó Lễ hội Đền Hùng là điểm hội tụ tinh hoa văn hóa truyền thống Việt Nam, có ảnh hưởng đặc biệt trong đời sống tâm linh của nhân dân cả nước và trở thành di sản văn hóa tín ngưỡng của nhân loại. Cùng với hệ thống lễ hội là các loại hình di sản văn hóa phi vật thể nổi tiếng khác của Đất Tổ Phú Thọ như: Xoan, Ghẹo, Trống quân, Ví ống, Trình nghề, Chàm thau, Đâm đuống, Múa tùng dí, Múa mỡi, Múa chuông, Múa chim gâu xúc tép... của đồng bào các dân tộc; truyện kể dân gian: Truyền thuyết Hùng Vương; ẩm thực: Các món ăn đặc sắc của các dân tộc như xôi ngũ sắc, lợn thui, cá đốt, bánh tai, bánh chưng, bánh giầy... tất cả làm nên đời sống văn hóa tinh thần đa dạng, phong phú của Đất Tổ Hùng Vương. Đặc biệt, Phú Thọ vinh dự có ba di sản văn hóa được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại gồm: Ca Trù của người Việt, Hát Xoan Phú Thọ và Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ.
Trong những năm qua, tỉnh ta đã nhận được sự quan tâm đặc biệt của Đảng và Nhà nước, của các Bộ, ngành Trung ương cùng sự chú trọng, sâu sát của Tỉnh ủy, Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân tỉnh và của toàn cộng đồng đối với công cuộc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa. Việc bảo tồn di sản văn hóa bao hàm cả di sản vật thể và di sản phi vật thể được triển khai đồng bộ. Nhận thức chung đối với vai trò, ý nghĩa, nhiệm vụ bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa ngày càng cao và tiếp tục được cụ thể hóa bằng những quyết định, chính sách cụ thể. Tỉnh ủy, Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân tỉnh đã có những chủ trương, chính sách, biện pháp chỉ đạo cụ thể và tích cực trong việc bảo tồn các di sản văn hóa trên địa bàn, nhờ đó giá trị của các di sản văn hóa đã được phát huy và có sức lan tỏa mạnh mẽ trong đời sống cộng đồng dân cư.
Từ năm 1998 đến nay, riêng nguồn ngân sách của tỉnh đã đầu tư trên 400 tỷ đồng cho việc trùng tu, tôn tạo, nâng cấp các di tích lịch sử, văn hóa trên địa bàn. Bên cạnh đó, chủ trương xã hội hóa công tác tu bổ di tích được triển khai sâu rộng, thu hút được nhiều nguồn lực xã hội cho hoạt động bảo vệ, tu bổ và phát huy giá trị di sản văn hóa. Đặc biệt là Khu di tích lịch sử Đền Hùng đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Dự án đầu tư và Quy hoạch phát triển với phạm vi 1.032ha; việc đầu tư xây dựng, tu bổ, tôn tạo Đền Thượng, Đền Trung, Đền Hạ, Đền Giếng; xây dựng mới công trình Đền thờ Tổ Mẫu Âu Cơ, Đền thờ Quốc Tổ Lạc Long Quân, Tượng đài chiến thắng sông Lô, Tượng đài chiến thắng Tu Vũ và các di tích lịch sử văn hóa trên địa bàn tỉnh được quan tâm chỉ đạo chặt chẽ và phát huy hiệu quả trong đời sống xã hội.
Đối với Di sản văn hóa phi vật thể, đặc biệt là các di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO công nhận đã được bảo tồn và phát huy giá trị bằng các chương trình hành động cụ thể. Việc bảo tồn, khôi phục các lễ hội dân gian ngày càng hiệu quả. Nhiều dự án, đề tài khoa học về di sản văn hóa phi vật thể đã được triển khai thực hiện, các tư liệu quý trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể như những điệu múa, bài hát, lễ hội, bí quyết nghề thủ công truyền thống, tri thức về y, dược học cổ truyền… đã và đang được tiến hành điều tra, nghiên cứu, sưu tầm, phục dựng.
Công tác nghiên cứu, điều tra, thống kê, đánh giá nhằm bảo tồn và phát huy giá trị của di sản văn hóa được quan tâm và thực hiện có hiệu quả. Hội văn nghệ dân gian Phú Thọ đã nghiên cứu, sưu tầm, xuất bản bộ tổng tập Văn nghệ dân gian mỗi tập 500 trang và hàng ngàn trang tư liệu khác trên các lĩnh vực: Phong tục tập quán, lễ nghi, hội hè, trò diễn, hội làng, hội bản, ca dao, tục ngữ, truyện cười, truyện ngụ ngôn, truyền thuyết. Đây là vốn quý trong di sản văn hóa đa dạng, đặc sắc của cha ông để lại đã được nghiên cứu, sưu tầm có hệ thống và lựa chọn khoa học.
Nhằm nâng cao hơn nữa công tác bảo tồn, phát huy giá trị các di sản văn hóa trên địa bàn gắn với trách nhiệm cộng đồng, UBND tỉnh đang chỉ đạo sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tiến hành lập hồ sơ khoa học di sản văn hóa phi vật thể tiêu biểu của tỉnh để đề nghị Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Trong năm nay, hồ sơ khoa học của Lễ hội Trò Trám (xã Tứ Xã, huyện Lâm Thao); Hội Phết Hiền Quan, Lễ hội làng Đào Xá, Hát Ghẹo Nam Cường, Chuyện cười Văn Lang (huyện Tam Nông) và Rước chúa gái (Việt Trì) sẽ được hoàn thiện đề nghị đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia...
Trên cơ sở bảo tồn và phát huy các lễ hội truyền thống tốt đẹp của đồng bào các dân tộc thiểu số, tỉnh Phú Thọ đã chỉ đạo ngành văn hóa đưa vào chương trình tổ chức ngày hội văn hóa, thể thao và du lịch nhằm bảo tồn và phát huy các lễ hội truyền thống dân tộc, đồng thời quảng bá, giới thiệu tiềm năng du lịch của các huyện miền núi, vùng đồng bào dân tộc thiểu số góp phần thực hiện khâu đột phá, đưa du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn của tỉnh...
Tuy nhiên, việc bảo tồn và phát huy các giá trị của di sản văn hóa thời gian qua trên địa bàn còn bộc lộ những hạn chế đó là: Hoạt động trùng tu, tôn tạo, bảo tồn và phát huy giá trị di tích văn hóa, di tích lịch sử chưa được quản lý và thực hiện nghiêm túc; tình trạng tu sửa di tích chưa đúng quy định của Luật Di sản văn hóa vẫn xảy ra. Công tác quản lý di tích lịch sử, văn hóa còn nhiều bất cập. Còn một số lễ hội truyền thống của đồng bào các dân tộc thiểu số bị thất truyền, chưa được phục dựng; lực lượng nghệ nhân dân gian ngày càng thiếu vắng; không ít hủ tục, tệ mê tín dị đoan có chiều hướng gia tăng; nhiều nét đẹp văn hóa trong lối sống, phong tục cùng lễ hội truyền thống đang đứng trước nguy cơ bị biến dạng và mai một. Một số di tích chưa được tu bổ, tôn tạo kịp thời; số lượng các hiện vật có giá trị sưu tầm được tăng đáng kể nhưng công tác trưng bày, giới thiệu còn nhiều hạn chế...
|
Biểu diễn cồng chiêng của đồng bào dân tộc Mường Thanh Sơn tại Lễ hội Đền Hùng.
Ảnh: NGUYỄN VĂN |
Bảo tồn di sản văn hóa không đồng nghĩa với cách hiểu “giữ nguyên trạng”. Việc khai thác di sản văn hóa được làm tốt sẽ mang lại những hiệu quả to lớn. Đẩy mạnh công tác bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa để phát triển bền vững, chúng ta cần phải tiếp tục xác định:
- Di sản văn hóa cần được nhìn nhận như loại tài sản đặc biệt, bởi những giá trị đặc biệt của nó: Tạo lập môi trường văn hóa - xã hội lành mạnh cho phát triển, góp phần giáo dục, đào tạo nguồn nhân lực có chất lượng cho phát triển; di sản là bộ phận nòng cốt tạo nên các sản phẩm du lịch có giá trị.
- Di sản văn hóa phải được bảo tồn và phát huy đồng bộ, theo đúng nguyên tắc khoa học chuyên ngành: Bảo vệ về mặt pháp lý và khoa học, bảo vệ về mặt vật chất và kỹ thuật, và phải được sử dụng và phát huy giá trị phục vụ nhu cầu hiện đại do xã hội đặt ra.
- Đối với hoạt động tu bổ di tích phải xác định rõ đối tượng và mục tiêu cần được ưu tiên đầu tư ngân sách Nhà nước và huy động nguồn lực xã hội cho việc tu bổ, tôn tạo gắn với phát triển du lịch theo Chương trình mục tiêu quốc gia về văn hóa; phấn đấu trong thời gian tới, trên địa bàn tỉnh Phú Thọ có 100% di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia, 80% di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh được bảo tồn, đầu tư, tôn tạo.
- Làm tốt công tác bảo tồn, phát huy giá trị “Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương”; hoàn thành các nhiệm vụ để đề nghị UNESCO đưa hát Xoan Phú Thọ ra khỏi tình trạng cần bảo vệ khẩn cấp và trở thành di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại; tích cực xây dựng nếp sống văn minh, lối ứng xử văn hóa giàu lòng nhân ái của mỗi người dân trong cộng đồng, gắn với xây dựng thành phố Việt Trì trở thành thành phố lễ hội về với cội nguồn dân tộc Việt Nam.
Di sản văn hóa dù có hàm chứa giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học và thẩm mỹ đặc sắc đến đâu cũng chỉ tồn tại dưới dạng tiềm năng du lịch. Muốn phát huy hiệu quả giá trị di sản văn hóa, phải làm cho nó trở thành sản phẩm du lịch - văn hóa có giá trị cao.
Trong thực tế, Phú Thọ đã tạo ra được một số sản phẩm du lịch - văn hóa có sức hấp dẫn, mang tính đặc trưng địa phương, nhưng cũng cần phải đảm bảo cho sự phát huy những sản phẩm ấy trong những chuỗi sản phẩm, tour du lịch mang dấu ấn lịch sử và văn hóa khu vực. Vì vậy cần tiếp tục có các giải pháp nhằm nâng cao hơn nữa tính cộng đồng trách nhiệm, xã hội hóa việc trùng tu, tôn tạo, bảo vệ và phát huy giá trị các di sản văn hóa.
Di sản văn hóa vùng đất cội nguồn dân tộc chiếm vị trí quan trọng trong kho tàng di sản văn hóa Việt Nam. Mỗi người dân Phú Thọ đều có quyền tự hào về kho tàng di sản văn hóa mà ông cha đã để lại, từ đó nâng cao trách nhiệm, quyết tâm hành động để gìn giữ kho tàng di sản văn hóa mãi trường tồn và ngày một thăng hoa…
(Theo báo Phú Thọ)
|
|