VỊ TRÍ ĐỊA LÝ VÀ QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN ĐỊA GIỚI HÀNH CHÍNH CỦA THÀNH PHỐ VIỆT TRÌ

Việt Trì nằm ở phía Đông Nam của tỉnh Phú Thọ, là thành phố du lịch về với cội nguồn dân tộc Việt Nam, là kinh đô Văn Lang - kinh đô đầu tiên của người Việt và là cửa ngõ của vùng Tây Bắc Tổ quốc, có diện tích tự nhiên 11.175,11ha, gồm 13 phường nội thị và 10 xã ngoại thị; dân số là 277.539 người (tính đến 31/12/2010); phía Đông giáp với huyện Lập Thạch (Vĩnh Phúc); phía Nam giáp huyện Vĩnh Tường (Vĩnh Phúc), huyện Ba Vì (Hà Nội); phía Tây giáp huyện Lâm Thao; phía Bắc giáp huyện Phù Ninh.

Việt Trì là vùng đất nằm ở vị trí chuyển tiếp từ địa hình đồi núi sang đại hình đồng bằng, đỉnh của tam giác châu thổ sông Hồng. Từ trung tâm Thành phố nhìn về phía Tây Nam là núi Ba Vì, phía Đông Bắc là dãy núi Tam Đảo. Ở phía  Tây- Tây Bắc Thành phố là núi Nghĩa Lĩnh, nơi có đền thờ các vua Hùng.

Về mặt địa chất, đất đai ở Việt Trì thuộc vùng đất cổ có niên đại cách đây từ 50 đến 200 triệu năm. Theo tài liệu khảo cổ học cách ngày nay khoảng 2 vạn năm, ở đây đã có sự định cư của người Việt cổ. Khoảng 4000 năm trước Vua Hùng đã chọn nơi này làm đất đóng đô của nhà nước Văn Lang. Trải qua biết bao thăng trầm của lịch sử, vùng đất Việt Trì đã nhiều lần thay đổi ranh giới hành chính và sự phân cấp quản lý hành chính.

* Thời đại Hùng Vương, vùng Việt Trì- Bạch Hạc là trung tâm chính trị- kinh tế, được coi là kinh đô của Nhà nước Văn Lang. Dưới thời thuộc Hán, vùng Việt Trì thuộc về huyện Mê Linh, quận Giao Chỉ. Thời Tam Quốc- Lưỡng Tấn và thời Tuỳ (thế kỷ III đến thế kỷ VI) thuộc huyện Gia Ninh, quận Tân Xương. Đời Đường, vùng Việt Trì thuộc huyện Thừa Hoá, quận Phong Châu; thời Thập Nhị sứ quân (944- 967), Việt Trì nằm trong khu vực chiếm giữ của tướng Kiều Công Hãn. Thời Lý Trần, Việt Trì thuộc về châu Thao Giang, lộ Tam Giang. Thời nhà Lê, Việt Trì là một thôn thuộc xã Bạch Hạc, phủ Tam Đới, trấn Sơn Tây. Đầu thời Nguyễn, địa giới Việt Trì cơ bản vẫn giữ như thời Hậu Lê. Năm 1832, vua Minh Mạng tiến hành cải cách hành chính, đổi tất cả các trấn trong cả nước thành tỉnh. Thôn Việt Trì thuộc về xã Bạch Hạc, huyện Bạch Hạc, phủ Tam Đái; sau đổi thành phủ Vĩnh Tường, tỉnh Sơn Tây.
* Sau khi xâm lược nước ta, thực dân Pháp xáo trộn lại các đơn vị hành chính cũ, lập ra những tỉnh mới nhỏ hơn trước để dễ quản lý và đàn áp. Việt Trì tách khỏi xã Bạch Hạc, trở thành một làng trong tổng Lâu Thượng, huyện Hạc Trì; còn xã Bạch Hạc vẫn nằm trong huyện Bạch Hạc, phủ Vĩnh Tường, tỉnh Vĩnh Yên. Nhận rõ Việt Trì là cửa ngõ án ngữ các tuyến đường giao thông thủy, bộ ở phía Bắc Việt Nam, không chỉ có vị trí quan trọng về mặt kinh tế mà còn là tiền đồn trọng điểm về quân sự, ngày 22/10/1907, toàn quyền Đông Dương ra Nghị định thành lập thị xã Việt Trì và đặt trung tâm huyện lỵ Hạc Trì tại đây.

* Cách mạng tháng 8/1945 thành công, Việt Trì thuộc liên xã Sông Lô bao gồm các xã: Lâu Hạ, Hạ Giáp, Thuần Lương, Việt Trì làng và Việt Trì phố. Tháng 2/1945, thị trấn Việt Trì được tái lập gồm ba khu phố: Thuần Lương, Việt Hưng và Việt Lợi. Ngày 7/6/1957, Thủ tướng Chính phủ ban hành Nghị định cho sáp nhập xã Phong Châu thuộc thi trấn Bạch Hạc, tỉnh Vĩnh Phúc về thị trấn Việt Trì và chuyển thành thị xã Việt Trì. Ngày 1/9/1960, Chính phủ quyết định sáp nhập 4 xã: Minh Khai, Minh Phương, Lâu Thượng, Tân Dân cảu huyện Hạc Trì vào thị xã Việt Trì.

* Ngày 4/6/1962, Hội đồng Chính phủ ra Quyết định số 65/CP thành lập Thành phố Việt Trì trực thuộc tỉnh Phú Thọ. Cũng trong năm này, Chính phủ ra quyết định giải thể huyện Hạc Trì, chuyển 2 xã: Hùng Thao (nay là xã Cao Xá) và xã Thống Nhất (nay là xã Thụ Vân) nhập vào huyện Lâm Thao, những xã còn lại nhập vào Thành phố Việt Trì. Đến lúc này, thành phố Việt Trì gồm: thị trấn Bạch Hạc, thị xã Việt Trì  và 7 xã: Quất Thượng, Chính Nghĩa (nay là địa bàn phường Tiên Cát, Thọ Sơn, Thanh Miếu và Bến Gót), Minh Khai (nay là xã Minh Phương), Tân Dân, Dữu Lâu, Lâu Thượng, Minh Nông.

* Ngày 26/1/1968, Uỷ ban Thường vụ Quốc hội ra Nghị quyết hợp nhất 2 tỉnh Vĩnh Phúc và Phú Thọ thành tỉnh Vĩnh Phú, có tỉnh lỵ là Thành phố Việt Trì; các xã: Quất Thượng, Lâu Thượng và Sông Lô hợp nhất thành xã Trưng Vương.

* Ngày 5/7/1977, Hội đồng Chính Phủ ra Quyết định hợp nhất và điều chỉnh địa giới 1 số huyện thuộc tỉnh Vĩnh Phú. Các xã Vân Phú, Phượng Lâu của huyện Phù Ninh, xã Thụy Vân của huyện Lâm Thao, thôn Mộ Chu Hạ, thôn Lang Đài của xã Bồ Sao, huyện Vĩnh Tường sáp nhập về thành phố Việt Trì.

* Ngày 13/1/1984, Hội đồng Bộ trưởng ra Quyết định phân vạch địa giới xã, phường của Thành phố Việt Trì. Theo đó, thị trấn Bạch Hạc giải thể để thành lập phường Bạch Hạc; đồng thời chia lại các phường cũ, lập các phường mới. Thời điểm này, thành phố Việt Trì gồm 8 phường là: Bạch Hạc, Thanh Miếu, Thọ Sơn, Tiên Cát, Gia Cẩm, Nông Trang, Vân Cơ, Tân Dân và 8 xã là: Thuỵ Vân, Minh Nông, Minh Phương, Vân Phú, Phượng Lâu, Dữu Lâu, Sông Lô và Trưng Vương.

* Ngày 6/11/1996, Quốc hội khoá IX ra Nghị Quyết tách tỉnh Vĩnh Phú thành 2 tỉnh Vĩnh Phúc và Phú Thọ. Thành phố Việt Trì tiếp tục là trung tâm chính trị- kinh tế- văn hoá của tỉnh Phú Thọ. Ngày 8/4/2002, Chính phủ ra Nghị định số 39- NĐ/CP, thành lập phường Dữu Lâu và phường Bến Gót thuộc thành phố Việt Trì.

Sau nhiều năm tập trung đầu tư xây dựng và phát triển, ngày 14/10/2004, Thủ tướng Chính phủ ký quyết định số 180/QĐ- TTg công nhận thành phố Việt Trì là đô thị loại 2. Mở rộng diện tích, tăng quy mô dân số, thực hiện Nghị định của Chính phủ về việc điều chỉnh địa giới hành chính các xã: Chu Hoá, Hy Cương, Thanh Đình (huyện Lâm Thao); Hùng Lô, Kim Đức (thuộc huyện Phù Ninh); Tân Đức (huyện Ba Vì) được sáp nhập về TP Việt Trì. Thành phố cũng đã thực hiện đầu tư nâng cấp xã lên  phường là Minh Nông, Minh Phương và Vân Phú.

 Như vậy, đến thời điểm này, thành phố Việt Trì có 23 đơn vị hành chính gồm 13 phường là: Bạch Hạc, Bến Gót, Thanh Miếu, Thọ Sơn, Gia Cẩm, Tiên Cát, Tân Dân, Nông Trang, Vân Cơ, Dữu Lâu, Minh Phương, Minh Nông, Vân Phú và 10 xã gồm: Sông Lô, Trưng Vương, Phượng Lâu, Thuỵ Vân, Thanh Đình, Chu Hoá, Hy Cương, Kim Đức, Hùng Lô và Tân Đức.

VIỆT TRÌ TRONG CÁC PHONG TRÀO CÁCH MẠNG

Trong những năm Pháp thuộc, từ năm 1930 tại Bạch Hạc đã có tổ chức Nông Hội Đỏ, một tổ chức quần chúng của Đảng với nhiều hoạt động “ủng hộ Nghệ Tĩnh Đỏ” “phản đối thực dân Pháp đàn áp công nông Nghệ Tĩnh”. Trong thời kỳ mặt trận dân chủ (1936- 1939), đã hình thành một số tổ chức quần chúng như: Đoàn thanh niên dân chủ, Hội truyền bá quốc ngữ, Nghiệp đoàn, Hướng đạo sinh…thực hiện mục tiêu đòi quyền dân sinh, dân chủ, đấu tranh đò tăng lương, không được đánh đập và cúp lương công nhân.

 Từ năm 1939- 1945, thực hiện chủ trương của Đảng, nhiều cán bộ Trung ương Xứ uỷ và Khu uỷ đã về 2 tỉnh Vĩnh Yên và Phú Thọ để xây dựng cơ sở Đảng. Từ khi có chi bộ Đảng ở Việt Trì, phong trào công nhân Việt Trì đã có sự chuyển biến rõ rệt về chất và cuối cùng đã cùng với nhân dân trong tỉnh và cả nước vùng lên khởi nghĩa giành chính quyền thắng lợi, mà đỉnh cao là cuộc Cách mạng tháng Tám năm 1945.

 Sau khi giành chính quyền về tay nhân dân, toàn dân Việt Trì bắt tay ngay vào việc giải quyết một số nhiệm vụ cấp bách đó là: chống nạn đói, xoá mù chữ và đối phó với âm mưu chống phá cách mạng của kẻ địch và bè lũ tay sai. Trong 9 năm kháng chiến trường kỳ gian khổ, quân dân Việt Trì đã đánh 462 trận lớn, nhỏ, diệt 186 tên địch, bắt sống 13 tên và làm bị thương nhiều tên khác, đồng thời đóng góp được hàng vạn ngày công, hàng ngàn tấn lương thực, thực phẩm phục vụ chiến đấu. Với những thành tích đó, quân và dân Việt Trì đã được Đảng và Chính phủ tặng nhiều phần thưởng cao quý: 190 huân chương kháng chiến chống Pháp hạng Nhất, 214 hạng Hai, 314 hạng Ba, và 402 Huy chương, Nhân dân xã Chính Nghĩa được tặng cờ danh hiệu “Anh hùng du kích” của Liên khu Việt Bắc.
Sau cuộc kháng chiến chống Pháp thắng lợi, nhân dân Hạc Trì đã nhanh chóng bắt tay vào công cuộc hàn gắn vết thương chiến tranh, từng bước phát triển kinh tế- xã hội. Từ tháng 11/1958, Khu công nghiệp Việt Trì được khởi công xây dựng; sau đó là một loạt các nhà máy đã ra đời như: Xưởng xẻ Bạch Hạc, xí nghiệp gạch Bồ Sao, xưởng xẻ Việt Trì, gạch Minh Khai, Kho xăng dầu, nhà máy Xay…với tổng số 322 hạng mục công trình lớn nhỏ; hệ thống các công trình: nhà ga, bến cảng và các dịch vụ văn hoá, y tế, giáo dục cũng được xây dựng.

Giữa lúc nhân dân Việt Trì đang ra sức phấn đấu hoàn thành kế hoạch Nhà nước 5 năm lần thứ nhất thì Đế quốc Mỹ mở rộng chiến tranh đãnh phá miền Bắc. Với tinh thần “thóc không thiếu một cân, quân không thiếu một người”, nhân dân Việt Trì đã chi viện hàng ngàn tấn lương thực, thực phẩm cho tiền tuyến, động viên gần 1 vạn con em lên đường chiến đấu trên khắp các chiến trường miền Nam và làm nghĩa vụ quốc tế. Ghi nhận những đóng góp trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước, Đảng bộ và nhân dân Việt Trì đã được Hội đồng Nhà nước tặng thưởng 38 Huân chương các loại cho các tập thể và 5.500 Huân, Huy chương cho cá nhân; Quốc hội và Chính phủ đã phong tặng nhân dân và lực lượng vũ trang thành phố danh hiệu Anh hùng lực lượng Vũ trang Nhân dân.

Sau thắng lợi của cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, Việt Trì tiếp tục bước vào thực hiện kế hoạch Nhà nước 5 năm lần thứ 2, lần thứ 3. Nhân dân Thành phố đã vượt qua những khó khăn thử thách giành được những kết quả to lớn, toàn diện trong các lĩnh vực kinh tế- xã hội. Đặc biệt từ khi thực hiện sự nghiệp đổi mới của Đảng, đến nay, tình hình kinh tế- xã hội Thành phố đã có bước phát triển khá và luôn là đơn vị dẫn đầu Tỉnh trong hầu hết các lĩnh vực; đời sống nhân dân Thành phố từng bước được ổn định và nâng cao.

THÀNH TỰU PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI CỦA VIỆT TRÌ

Kể từ ngày thành lập đến nay, sau gần 50 năm xây dựng và trưởng thành, kinh tế- xã hội của Thành phố liên tục phát triển, bộ mặt đô thị có nhiều khởi sắc, đời sống của nhân dân được cải thiện và từng bước được nâng cao. Hệ thống chính trị và khối đại đoàn kết toàn dân ngày càng được tăng cường và củng cố, quốc phòng an ninh được giữ vững. Thành phố Việt Trì được Đảng và Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân. Sau 9 năm được công nhận là đô thị loại 2, Thành phố đã thực sự chuyển mình, đạt được những thành tựu quan trọng trên tất cả các lĩnh vực và đến nay đã hội tụ đầy đủ các điều kiện đề nghị công nhận là đô thị loại 1 trực thuộc Tỉnh.

Thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng các cấp, những năm gần đây, thành phố Việt Trì luôn duy trì tốc độ tăng trưởng khá; cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng tích cực; tốc độ tăng trưởng bình quân đạt 13,6%/ năm; cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng giảm tỷ trọng nông nghiệp, tăng tỷ trọng dịch vụ; quan hệ sản xuất được củng cố, các thành phần kinh tế được quan tâm, tạo điều kiện phát triển. Đến nay, trên địa bàn Thành phố đã có 1.600 doanh nghiệp các loại. Các ngành dịch vụ tiếp tục phát triển đa dạng, chất lượng từng bước được nâng lên, cơ bản đáp ứng được nhu cầu sản xuất và tiêu dùng của nhân dân. Giá trị sản xuất các ngành dịch vụ tăng bình quân 17,8%/ năm. Các dự án tôn tạo thuộc khu di tích lịch sử Đền Hùng được tập trung đầu tư phát triển, đã tạo điểm nhấn quan trọng, thúc đẩy việc triển khai các dự án du lịch, dịch vụ khác trên địa bàn Thành phố, tạo tiền đề vững chắc để xây dựng thành phố du lịch- lễ hội về với cội nguồn của dân tộc Việt Nam.

Thành phố đã thực hiện có kết quả khâu đột phá là công tác quy hoạch và phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế- xã hội. Thành phố đã tích cực huy động các nguồn lực cho đầu tư và phát triển; riêng năm 2010 đã huy động gần 2.700 tỷ đồng, đạt tốc độ tăng bình quân 11%/ năm. Từ năm 2000 đến hết 2010, Thành phố đã triển khai đầu tư xây dựng 116 công trình các loại, làm thay đổi nhanh chóng diện mạo đô thị của Thành phố.

 Sự nghiệp giáo dục- đào tạo tiếp tục phát triển, đạt được kết quả toàn diện cả về quy mô, loại hình, chất lượng dạy và học, góp phần quan trọng vào việc nâng cao dân trí, bổ sung nguồn nhân lực cho Thành phố và các địa phương khác. Đến nay, Thành phố có 55/75 trường đạt chuẩn Quốc gia, 100% giáo viên đạt chuẩn và trên chuẩn, 75% số phòng học được cao tầng hóa, cơ sở vật chất trường học được củng cố và tăng cường. Hiện trên địa bàn Thành phố có 3 trường Đại học (Đại học Hùng Vương, Đại học Dự bị dân tộc Trung ương và Đại học Công nghiệp) và 4 trường cao đẳng đang xây dựng đề án nâng cấp lên đại học. Bên cạnh đó, Thành phố đã tổ chức triển khai tốt các nhiệm vụ trên lĩnh vực văn hóa, thông tin, thể thao; trung bình hàng năm có 86,5% gia đình đạt tiêu chuẩn gia đình văn hóa. Công tác quản lý Nhà nước trên lĩnh vực văn hóa được chú trọng, góp phần tích cực vào việc tuyên truyền các chủ trương, đường lối, chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà nước; đồng thời phục vụ có hiệu quả việc thực hiện nhiệm vụ chính trị của Tỉnh và  Thành phố. Công tác bảo vệ chăm sóc sức khỏe nhân dân, dân số- gia đình- trẻ em, giải quyết việc làm và thực hiện các chính sách xã hội có nhiều tiến bộ. Tính đến hết năm 2010, tỷ lệ hộ nghèo của Thành phố còn 4%.

Công tác quốc phòng- an ninh được tăng cường, an ninh chính trị được giữ vững, trật tự an toàn xã hội được đảm bảo. Hàng năm, Thành phố luôn đảm bảo 100% chỉ tiêu kế hoạch tuyển quân. Thành phố luôn thực hiện có hiệu quả kế hoạch tấn công trấn áp tội phạm, tỷ lệ phá án hàng năm đạt trên 70%, trong đó các vụ trọng án đạt 100%.

Công tác xây dựng, củng cố tổ chức đảng, giáo dục chính trị tư tưởng, đạo đức lối sống, tinh thần trách nhiệm cho cán bộ, đảng viên được quan tâm, vai trò lãnh đạo của tổ chức đảng được giữ vững. Chất lượng hoạt động của HĐND, UBND từ thành phố đến các phường, xã được nâng lên. Vai trò của MTTQ, các đoàn thể nhân dân được tăng cường, khối đại đoàn kết toàn dân được củng cố, các phong trào thi đua yêu nước được đẩy mạnh tích cực phấn đấu hoàn thành tốt các nhiệm vụ được giao; đã góp phần tích cực vào việc thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế- xã hội của Thành phố.

ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI VÀ ĐÔ THỊ VIỆT TRÌ ĐẾN 2015

Trên cơ sở những kết quả đã đạt được toàn diện trên các lĩnh vực và với những tiềm năng, lợi thế sẵn có của một trung tâm chính trị- kinh tế- văn hóa- khoa học kỹ thuật của Tỉnh Phú Thọ và là 1 trong 11 trung tâm vùng của cả nước, Thành phố Việt Trì đã và sẽ là điểm đến của các nhà đầu tư và cũng là điều kiện để Đảng bộ và nhân dân Thành phố tiếp tục thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội Đảng bộ lần thứ XIX đã đề ra.

Mục tiêu đặt ra là Thành phố giữ vững và đẩy mạnh tốc độ tăng trưởng kinh tế một cách bền vững, phấn đấu từ nay đến 2015 đạt tốc độ tăng trưởng kinh tế bình quân tăng 15,1%/ năm; tiếp tục thực hiện cơ cấu kinh tế công nghiệp- dịch vụ- nông nghiệp theo hướng giảm tỷ trọng nông nghiệp, tăng tỷ trọng dịch vụ và tạo điều kiện cho các thành phần kinh tế phát triển.

Hiện nay, Thành phố đang tích cực tập trung huy động mọi nguồn lực, phấn đấu đạt tổng huy động vốn cho đầu tư phát triển đạt từ 3.500- 5.000 tỷ đồng; đẩy nhanh việc xây dựng và phát triển kết cấu hạ tầng trọng yếu và các dự án trọng điểm theo tiêu chí của đô thị loại 1 trực thuộc Tỉnh, hoàn thành quy hoạch và từng bước xây dựng Thành phố Việt Trì trở thành thành phố lễ hội về với cội nguồn dân tộc Việt Nam.

Bên cạnh đó, Thành phố sẽ tập trung nâng cao chất lượng toàn diện các hoạt động văn hóa- xã hội tương xứng với vị thế là đô thị loại 1 trong tương lai gần. Mục tiêu của Thành phố là phấn đấu đến 2015 tỷ lệ lao động phi nông nghiệp khu vực nội thành đạt 85%, mật độ dân số khu vực nội thành đạt 10.000 người/ km2, tỷ lệ hộ nghèo giảm còn 2,1% và hoàn thành phổ cập giáo dục bậc trung học trước năm 2015.

Đồng thời, Thành phố cũng xác định nắm vững quan điểm, đường lối của Đảng, thực hiện có hiệu quả phương châm xây dựng Đảng là then chốt. Phấn đấu hàng năm, tỷ lệ Chi, Đảng bộ đạt Trong sạch vững mạnh và tỷ lệ Chính quyền đạt vững mạnh là 70% trở lên. Thành phố sẽ tiếp tục nâng cao năng lực lãnh đạo của Đảng, sức chiến đấu của tổ chức Đảng và Đảng viên nhằm đáp ứng tốt hơn yêu cầu ngày càng cao của sự nghiệp đổi mới.

Nhiệm vụ đặt ra đối với thành phố rất nặng nề, đòi hỏi đảng bộ, các cấp chính quyền và nhân dân thành phố Việt Trì cần nỗ lực cố gắng cao hơn về mọi mặt, tập trung mọi nguồn lực để xây dựng và phát triển bền vững theo hướng công nghiệp hóa - hiện đại hóa để xứng đáng với sự tin yêu của Đảng bộ, nhân dân các dân tộc trong tỉnh và truyền thống lịch sử vẻ vang của Thành phố anh hùng trên quê hương đất Tổ./.

Nguồn: UBND thành phố Việt Trì