Hát Xoan là di sản văn hóa độc đáo của nhân dân Phú Thọ, chứa đựng nhiều giá trị văn hóa cổ gắn với tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương. Hát Xoan mang tính chất nghi lễ phong tục, được trình diễn ở cửa đình vào hội làng mùa xuân. Nghệ thuật trình diễn Hát Xoan  kết hợp nhiều yếu tố: hát, múa, nhạc... Nội dung Hát Xoan gồm phần hát nghi lễ mang tính chất cầu chúc, ước nguyện và phần hát hội mang đậm chất giao duyên trữ tình.

Hát Xoan ra đời từ các làng cổ nằm trên vùng đất kinh đô Văn Lang xưa (trùng với địa bàn thành phố Việt Trì ngày nay). Có 4 phường Xoan gốc được lấy tên theo địa danh làng cổ, đó là: phường Xoan An Thái (Xã Phượng Lâu), phường Xoan Phù Đức, phường Xoan Kim Đới, phường Xoan Thét (xã Kim Đức). Với tục hát cửa đình của các phường Xoan, từ địa bàn 4 phường xoan gốc trên,  Hát Xoan đã phát triển và lan tỏa ra 30 đình, miếu thuộc 18 xã của hai tỉnh Phú Thọ và Vĩnh Phúc .

Trải qua thời gian và hai cuộc chiến tranh bảo vệ Tổ quốc chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ với những tác động, thay đổi lớn về kinh tế xã hội, Hát Xoan đã có lúc bị mai một nhưng không hề mất đi. Năm 1998, câu lạc bộ Hát Xoan được thành lập tại hai xã Phượng Lâu và Kim Đức, đánh dấu bước đầu phục hồi Hát Xoan. Năm 2006, 4 phường Xoan gốc tại hai xã Kim Đức, Phượng Lâu được tái lập. Năm 2009, Hát Xoan được lựa chọn xây dựng hồ sơ “Di sản Hát Xoan Phú Thọ” đệ trình UNESSCO cộng nhận là Di sản văn hóa thế giới. Qua nhiều bước thực hiện, tháng 3/2010 hồ sơ đã hoàn thiện và được đệ trình UNESCO. Ngày 24/11/2011, Hát Xoan Phú Thọ chính thức được Ủy ban liên quốc gia của tổ chức UNESCO họp tại Bali - Indonesia công nhận là di sản văn hóa phi vật thể  cần bảo vệ khẩn cấp của nhân loại.

Theo quy định đối với các di sản thuộc danh sách DSVHPVT cần bảo vệ khẩn cấp, 4 năm sau ghi danh các quốc gia cần báo cáo kết quả bảo vệ di sản. Vì vậy năm 2015 Việt Nam sẽ phải gửi báo cáo quốc gia về Hát Xoan trước 15/12 đến UNESCO.

Sau 3 năm (2011-2014), Phú Thọ đã tích cực triển khai công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản Hát Xoan Phú Thọ để đưa ra khỏi tình trạng cần bảo vệ khẩn cấp của nhân loại. Thực hiện Công ước UNESCO năm 2003 về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể. Căn cứ Luật di sản văn hóa đã được Quốc hội thông qua năm 2001, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật di sản văn hóa năm 2009. Tỉnh Phú Thọ đã khẩn trương xây dựng Đề án “Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp của nhân loại - hát Xoan Phú Thọ giai đoạn 2013-2020 và được Thủ tướng Chính Phủ phê duyệt tại quyết định số 2058/QĐ-TTG ngày 07/11/2013. Thực hiện Đề án bảo tồn và phát huy giá trị di sản, tỉnh Phú Thọ đã triển khai và ban hành các chương trình, kế hoạch, chính sách cụ thể: Thực hiện chính sách phong tặng danh hiệu và vinh danh các nghệ nhân; Chính sách hỗ trợ kinh phí truyền dạy cho 4 phường Xoan gốc. Ưu tiên thực hiện chương trình truyền dạy, đào tạo lớp nghệ nhân kế cận cho cộng đồng 4 phường Xoan gốc. Đầu tư cho bảo tồn, tu bổ, tôn tạo và phục hồi các không gian văn hóa của Hát Xoan; Thực hiện kiểm kê hát Xoan. Thực hiện nghiên cứu bảo tồn, phục hồi các bài bản và tập tục hát Xoan ở Phú Thọ, Vĩnh Phúc. Thực hiện Chương trình phát triển người thực hành, công chúng của hát Xoan thông qua các câu lạc bộ (2011-2015).Thực hiện Chương trình đưa di sản hát Xoan vào trường học.Thực hiện nghiên cứu xây dựng Tổng tập hát Xoan Phú Thọ...

Sự quan tâm lãnh chỉ đạo kịp thời của tỉnh Phú Thọ thông qua các chương trình kế hoạch nêu trên nên đã đạt được những kết quả quan trọng, đó là:Các hoạt động bảo tồn hát Xoan ở Phú Thọ đã được thực hiện với tầm nhìn có tính chiến lược, bắt đầu từ việc kiểm kê với sự tham gia của cộng đồng, nhận diện những bài bản cốt lõi của hát Xoan, hỗ trợ khẩn cấp việc trao truyền từ các nghệ nhân tuổi đã cao cho học trò kế cận của họ và những người này có thể dần thay thế được các nghệ nhân điều hành các phường Xoan và chủ động tổ chức các lớp truyền dạy cho con em của họ; củng cố 4 phường Xoan gốc với nền tảng vững chắc, tăng nhanh số lượng người nắm vững Hát Xoan và lớp khán giả của Hát Xoan lên nhiều lần. Cụ thể: Tất cả 31 bài bản của 3 chặng Hát Xoan đang được thực hành, truyền dạy thường xuyên tại các phường và câu lạc bộ Hát Xoan và dân ca Phú Thọ; Đã đào tạo được lớp nghệ nhân kế cận 62 người; Đã tổ chức được nhiều khóa đào tạo, giáo dục về Hát Xoan cho cộng đồng (trên 100 em) là các con em trong các phường xoan và công chúng, tạo ra thế hệ công chúng, khán giả tiềm năng cho nhu cầu tồn tại của Hát Xoan; Đến năm 2014 đã thành lập được 26 câu lạc bộ hát Xoan trên địa bàn tỉnh, tạo điều kiện cho Xoan được thực hành, phổ biến rộng thêm; Có 19 di tích liên quan tới hát Xoan, đặc biệt Miếu Lãi Lèn, đình Thét, đình làng Kim Đới xã Kim Đức và đình An Thái xã Phượng Lâu - TP Việt Trì di tích cổ nhất gắn với sự ra đời hát Xoan đã và đang được phục dựng, tu bổ, tôn tạo đưa vào sử dụng; Đưa Hát Xoan vào giáo dục ở 73/78 trường phổ thông trên địa bàn thành phố Việt Trì.

 Tỉnh Phú Thọ đã đi tiên phong trong việc xây dựng đề án bảo tồn hát Xoan, đề ra và thực hiện chính sách tôn vinh và hỗ trợ nghệ nhân ở các phường Xoan ở Phú Thọ ngay sau khi di sản được vinh danh. Điều đó đã có ý nghĩa khích lệ to lớn đối với nghệ nhân hát Xoan, đồng thời đóng góp kinh nghiệm thực tiễn cho Nhà nước ban hành các chính sách, phê duyệt các đề án, dự án bảo vệ hát Xoan, nhanh chóng đưa Hát Xoan ra khỏi tình trạng cần bảo vệ khẩn cấp. Cụ thể: Năm 2012 có 34 nghệ nhân đã được tỉnh Phú Thọ phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Hát Xoan tỉnh Phú Thọ; Năm 2014 tỉnh đã tổ chức xét chọn và xây dựng hồ sơ 17 nghệ nhân hát Xoan (trong tổng số 19 nghệ nhân các loại hình văn hóa phi vật thể), đề nghị Nhà nước xét tặng danh hiệu “Nghệ nhân Ưu tú”. Các cấp chính quyền địa phương đều có những chính sách hỗ trợ vật chất (trang phục, nhạc cụ, thiết bị âm thanh, ánh sáng…) và kinh phí cho các phường xoan và các câu lạc bộ để các phường Xoan có thêm kinh phí hoạt động. Tạo ra được những cơ hội cho người hát Xoan thực hành thường xuyên với sự tham gia và khuyến khích của đông đảo công chúng, từ hát thờ, hát nghi lễ trong làng mình đến hát ở các làng khác; từ trình diễn trong nhóm cộng đồng đến trình diễn giao lưu với các công đồng khác, tham gia các chương trình văn hóa và tự giới thiệu di sản của mình trên các chương trình truyền thông. Bước đầu phục hồi các tập tục và một số không gian trình diễn hát Xoan tại cộng đồng. Tỉnh Phú Thọ đã có chiến lược về nguồn lực và kế hoạch cụ thể tiếp tục đào tạo, truyền dạy và phục hồi đầy đủ các không gian hát Xoan cho đến năm 2020. Đó là điều kiện cơ bản và là cơ hội bảo đảm môi trường, sức sống cho hát Xoan. Cụ thể: Năm 2014 phục hồi tục hát cửa đình, tục kết nghĩa giữa phường xoan Thét xã Kim Đới, thành phố Việt Trì, Phú Thọ với cộng đồng thôn Hoàng Thượng, xã Kim Xá, huyện Vĩnh Tường, tỉnh Vĩnh Phúc vào dịp hội làng ngày 9 tháng 9 năm Giáp Ngọ 2014; Tháng 2/2015 phục hồi tục kết nghĩa giữa phường Xoan An Thái xã Phượng Lâu, thành phố Việt Trì, Phú Thọ với cộng đồng thôn Cao Mại (có đình Đông Chấn), xã Cao Mại, thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ. Đã phê duyệt và triển khai thực hiện 05 dự án cần ưu tiên tu bổ, tôn tạo di tích gắn với di sản văn hóa "Hát Xoan Phú Thọ" và "Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ". Sự phục hồi những tập tục này thu hút được sự quan tâm và đem lại niềm hân hoan, phấn khởi cho các phường Xoan và người dân địa phương.

Hiện nay tỉnh Phú Thọ đang tích cực phối hợp với Trung tâm Nghiên cứu và phát huy giá trị di sản văn hóa thuộc Hội Di sản văn hóa Việt Nam (CCH) nghiên cứu, xây dựng báo cáo về tình trạng hát Xoan và lập hồ sơ trình UNESCO đưa vào Danh sách di sản văn hoá phi vật thể đại diện nhân loại vào năm 2016.