Ở Trung Quốc ngày xưa, Mặc Tử nhìn người ta nhuộm vải. Khi những tấm vải trắng được đưa vào thùng, cho ra những tấm vải với màu sắc khác nhau, ông đã khóc. Năm 1937, Nam Kinh thất thủ, trường học bị đốt phá sạch, Tưởng Giới Thạch đã chỉ đạo xây dựng khẩn cấp những ngôi trường tạm để duy trì học hành của thanh thiếu niên. Trong tư tưởng của ông, “quốc gia hủy rồi còn có thể phục hưng, văn hóa hủy rồi thì coi như mất tất cả”.
Bằng việc cổ vũ tiếp thu văn minh phương Tây, Khuyến học là cuốn sách nổi tiếng khai phóng tinh thần quốc dân Nhật Bản. Tuy nhiên, tác giả Fukuzawa cũng đã dành hẳn một chương để khuyến nghị người Nhật phải tiếp thu có chọn lọc khi du nhập những tập quán từ phương Tây. “Văn minh phương Tây đúng là hơn hẳn chúng ta, nhưng không có nghĩa là cái gì của nó cũng hoàn hảo cả. Phong tục phương Tây không phải cái gì cũng hay ho. Ngược lại, phong tục Nhật Bản không phải cái gì cũng kém cỏi”. Vì vậy, Fukuzawa nhắn nhủ “học hỏi văn minh phương Tây là điều tốt, nhưng thà suốt đời không tin còn hơn là việc tin tưởng thiếu phê phán”.
Tổng thống Hàn Quốc Park Chung Hee vốn du học tại Nhật Bản, rất chú tâm học hỏi từ người Nhật. Ông thường xuyên cắt lưu lại các bài từ những tờ báo của Nhật và say mê đọc lịch sử kinh tế Nhật Bản. Tuy nhiên, trong cuốn sách do chính ông viết Sức mạnh tiềm tàng của đất nước chúng ta, Tổng thống Park khẳng định Hàn Quốc khác biệt với những quốc gia khác vì nó được thừa hưởng những di sản lịch sử văn hóa. “Các tư tưởng và thái độ truyền thống, bị hiểu nhầm thành những rào cản đối với công cuộc hiện đại hóa. Thực chất truyền thống không chỉ đóng vai trò chất xúc tác cho hiện đại hóa, mà còn là nguồn lực quốc gia thúc đẩy hiện đại hóa theo hướng chúng ta mong muốn”.
Với tinh thần đó, Tổng thống Park quyết liệt chỉ đạo bảo tồn và tôn tạo các di tích lịch sử văn hóa, tìm cách hồi sinh và tái tạo các truyền thuyết, biểu tượng và tục lệ dân tộc. Những anh hùng dân tộc như vua Sejong và đô đốc Yi Sun-sin lập tức được vinh danh. Vua Sejong (1397-1450) là vị minh quân đã ban bố nhiều chính sách nhằm khuyến khích khoa học kỹ thuật, mở mang kinh tế, là người sáng tạo ra chữ cái tượng thanh cho dân tộc Triều Tiên, đưa văn hóa của xứ sở Kim Chi đến một thời kỳ rực rỡ. Đô đốc Yi Sun-sin (1545-1598) là anh hùng dân tộc, vị đô đốc thủy quân nổi tiếng của Triều Tiên trong cuộc kháng chiến chống hải quân Nhật Bản.
Năm 1968, Tổng thống Park ban hành Hiến chương khẳng định “hồi sinh dân tộc” là sứ mệnh lịch sử trong thời đại của ông. Phát triển tinh thần quốc gia trở thành mục tiêu của hiện đại hóa. Tinh thần chiến bại trước đây biến mất, thay thế là một phiên bản của chủ nghĩa dân tộc quyết đoán với mục tiêu huy động toàn xã hội chung sức cho hiện đại hoá. Sức mạnh của văn hóa tinh thần đã đưa Hàn Quốc từ một nước nghèo nhất thế giới sau giải phóng, hiện nay nằm trong top 10 nước phát triển nhất thế giới. Thương hiệu Samsung, K-pop trở nên phổ biến toàn cầu.
Phát biểu tại Hội thảo quốc tế Công nghệ truyền thông chính sách trong kỷ nguyên 4.0 do Học viện Báo chí & Tuyên truyền, Đài Tiếng nói Việt Nam và Cơ quan hợp tác Quốc tế KOICA phối hợp tổ chức đầu tháng 11/2019, Giáo sư Lee Hunyul, Đại học Korea cho biết K-pop xuất khẩu tăng bình quân hàng năm 16%, nhiều nhất sang Nhật Bản, Trung Quốc và Bắc Mỹ. Gangnam Style, Bangtan Boys (BTS) chinh phục hầu hết giới trẻ các nước vì phong cách độc đáo của riêng Hàn Quốc. Năm 2012, bài hát Gangnam Style chính thức đưa K-pop lên bản đồ âm nhạc thế giới với hơn 1 tỷ lượt xem trên YouTube chỉ trong 5 tháng. Người dân ở hơn 100 quốc gia được hỏi cho biết họ sẽ thăm Hàn Quốc vì ban nhạc BTS. 7 thành viên BTS trở thành những người trẻ tuổi nhất từng nhận Huân chương Văn hóa từ Tổng thống Hàn Quốc cho những đóng góp của họ trong việc truyền bá văn hóa Hàn Quốc ra thế giới. Trong quá trình hội nhập quốc tế, K-pop nói riêng và văn hóa Hàn Quốc nói chung quả đúng là đang “tiến với người mà không lẫn với người”.
Dư Hồng Quảng